Problematyka związana z opieką nad dziećmi oraz realizacją władzy rodzicielskiej stanowi jedno z kluczowych zagadnień w obszarze prawa rodzinnego, z którym mogą zetknąć się rodzice. Polskie prawo szczegółowo reguluje te kwestie, kładąc nacisk na ochronę interesów dziecka oraz zapewnienie mu odpowiednich warunków do rozwoju w stabilnym otoczeniu.

Czym jest władza rodzicielska?

Pojęcie „władza rodzicielska” obejmuje zestaw praw i obowiązków rodziców, które dotyczą:

• opieki nad dzieckiem, ze szczególnym uwzględnieniem troski o jego zdrowie oraz rozwój fizyczny, emocjonalny, intelektualny i moralny,
• zapewnienia bezpieczeństwa dziecku,
• utrzymywania z nim bezpośrednich relacji,
• wychowania oraz zagwarantowania odpowiedniego poziomu edukacji,
• określania miejsca jego zamieszkania,
• reprezentowania dziecka w sprawach prawnych i zarządzania jego majątkiem.

Władza rodzicielska obowiązuje od narodzin dziecka do uzyskania przez nie pełnej zdolności do czynności prawnych, a jej zmiany może dokonać jedynie sąd. Rodzice wykonują ją, uwzględniając dobro dziecka, jego rozwój oraz opinie, o ile dziecko jest w stanie je wyrazić. Decyzje dotyczące edukacji czy przyszłości zawodowej powinny brać pod uwagę zainteresowania i talenty dziecka.

Rodzice mają prawo wychowywać dziecko i stosować odpowiednie środki edukacyjne, z poszanowaniem jego zdrowia, godności i praw. Dzieci mogą podejmować działania zgodne z ich dojrzałością, a w sprawach wymagających pełnej zdolności do czynności prawnych reprezentują je rodzice. Jeśli istnieje konflikt interesów, sąd powołuje kuratora.

Rodzice są również odpowiedzialni za zarządzanie majątkiem dziecka z należytą starannością, a w przypadku ważnych decyzji majątkowych konieczna jest zgoda sądu. W razie zaniedbań odpowiadają solidarnie za szkody poniesione przez dziecko. Spory między rodzicami w tych sprawach rozstrzyga sąd.

Kto wykonuje władzę rodzicielską?

Władza rodzicielska należy do obojga rodziców. Rozwód lub separacja nie pozbawia ich tego prawa, chyba że sąd zadecyduje inaczej. Oznacza to, że oboje rodzice są zobowiązani wspólnie podejmować decyzje dotyczące istotnych kwestii w życiu dziecka, takich jak edukacja, leczenie czy wyjazdy za granicę.

Ograniczenie, zawieszenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej

Rodzice nie zawsze mogą sprawować władzę rodzicielską w pełnym zakresie. W takich sytuacjach sąd rodzinny może:

• ograniczyć władzę rodzicielską – jeśli rodzic zaniedbuje obowiązki wobec dziecka lub nie jest w stanie ich wypełniać. Wówczas sąd określa obszary, w których decyzje podejmuje wyłącznie drugi rodzic,
• zawiesić władzę rodzicielską – gdy rodzic z powodów niezależnych, takich jak choroba czy długotrwała nieobecność, tymczasowo nie może opiekować się dzieckiem,
• pozbawić władzy rodzicielskiej – w poważnych przypadkach, np. stosowania przemocy, rażącego zaniedbania czy uzależnienia, sąd może odebrać rodzicowi wszystkie prawa rodzicielskie.

Rozwód z orzeczeniem o winie

Stosowanie do przepisów prawa rodzinnego małżonkowie zobowiązani są do zgodnego współdziałania dla dobra założonej rodziny poprzez wspólne pożycie, wzajemną pomoc, wierność, wszelkie inne formy współdziałania niezbędne z punktu widzenia dobra rodziny oraz w zakresie sił i możliwości zarobkowych, i majątkowych do zaspokajania potrzeb rodziny, również poprzez osobiste starania na rzecz wychowania dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym. Wskazane obowiązki małżonków są obowiązkami elementarnymi, stanowiącymi trzon funkcjonowania małżeństwa. Naruszenie tych obowiązków może skutkować orzeczenie rozwodu z winy małżonka, który dopuścił się naruszenia obowiązków małżeńskich.

Dla ustalenia zawinienia danego małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego, koniecznym będzie ustalenie po stronie danego małżonka obiektywnie ujmowanej winy.  Przepisy nie definiują wprost za jakie zachowania małżonka będzie można mu przypisać winę podczas postępowania rozwodowego. Przykładami, które mogą być uznane za zawinione przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego są:

• zdrada
• przemoc fizyczna i psychiczna
• zaniedbywanie rodziny
• nie przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny
• brak współdziałania w prowadzeniu domu i wychowaniu dzieci
• odmowa współżycia
• niechęć do podjęcia pracy zarobkowej pomimo istnienia takiej możliwości.

Podkreślić należy, iż uzyskanie orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa z wyłącznej winy jednego z małżonków jest bardzo trudne. Przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego nie wprowadzają możliwości stopniowania winy małżonków. Oznacza to, iż jeżeli w toku postępowania zostanie wykazane, że np. jedno z małżonków jest winne w 95%, a drugie w 5%, to Sąd uzna, iż rozkład pożycia nastąpił z winy obu stron. Aby uzyskać rozwód z orzeczeniem o wyłącznej winie jednego z małżonków należy udowodnić w postępowaniu sądowym, że dany małżonek jest wyłącznie winny i tylko on swoim postępowaniem przyczynił się do rozpadu pożycia małżeńskiego.

Poza poczuciem sprawiedliwości, orzeczenie winy wyłączenie jednego z małżonków może nieść za sobą także inne korzyści. Małżonek nieponoszący winy w rozkładzie pożycia będzie, będzie miał możliwość żądania od małżonka wyłącznie winnego, alimentów mających na celu wyrównanie jego dotychczasowej stopy życiowej, jeżeli w związku z rozwiązaniem małżeństwa popadnie on w niedostatek. Obowiązek alimentacyjny ustalony na tej podstawie nie jest ograniczony w czasie i trwa aż do śmierci któregoś z małżonków, bądź ponownego zawarcia małżeństwa przez małżonka nieponoszącego winy w rozkładzie pożycia.

 Ponadto należy pamiętać o tym, iż małżonek wyłącznie winny, co do zasady, będzie zobowiązany do zwrotu drugiej stronie wszystkich poniesionych przez nią kosztów procesu, w tym kosztów zatrudnienia radcy prawnego czy adwokata.

Rozwód z orzeczeniem winy obu stron

Przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego nie wprowadzają możliwości stopniowania winy małżonków. Oznacza to, iż jeżeli w toku postępowania zostanie wykazane, że np. jedno z małżonków jest winne w 95%, a drugie w 5%, to Sąd uzna, iż rozkład pożycia nastąpił z winy obu stron. Z uwagi na brak stopniowania winy przez Sąd, najczęściej dochodzi do orzeczenia rozwodu z winy obu stron. W tym wypadku nadal istnieje możliwość zażądania od drugiego małżonka zasądzenia alimentów na swoją rzecz, ale tylko jeżeli żądający wykaże, że znajduje się w niedostatku.

Rozwód bez orzekania o winie

Sąd może orzec rozwód bez orzekania o winie jedynie na zgodny wniosek stron. A zatem obie strony muszą zgodnie oświadczyć, iż wnoszą o orzeczenie rozwodu bez orzekania o winie. Taka forma jest zazwyczaj najmniej bolesną formalnego zakończenia związku małżeńskiego, albowiem pozwala na uniknięcie kilkuletniego procesu, angażowania świadków i „publicznego prania brudów”. Podczas orzekania Sąd nie będzie dociekał kto ponosi winę za rozpad związku małżeńskiego, a jedynie będzie chciał poznać przyczyny, dla których strony żądają rozwodu. Najczęstszą przyczyną jaką się wówczas wskazuje jest „niezgodność charakterów i aspiracji życiowych”. Przy dobrze przygotowanej sprawie i złożeniu poprawnie sporządzonego pozwu oraz odpowiedzi na pozew, rozprawa rozwodowa może trwać raptem kilkanaście minut. Wskazać także należy, iż jest to najtańsza opcja zakończenia małżeństwa, bowiem Sąd zwróci stronie, która uiściła opłatę od pozwu, połowę tej opłaty i zobowiąże stronę przeciwną, do zwrotu połowy pozostałej części opłaty. Zatem każda ze stron poniesie opłatę w wysokości 150,00 zł. Brak orzeczenia o winie absolutnie nie wyklucza możliwości domagania się alimentów na zasadach jak przy orzeczeniu o winie obu stron, z tym tylko zastrzeżeniem, że obowiązek alimentacji wygasa z upływem 5 lat od dnia ich prawomocnego orzeczenia. Na marginesie należy wskazać, iż brak orzekania o winie nie wyklucza orzekania przez sąd rozwodowy o innych elementach takich jak: władza rodzicielska nad dziećmi, kontakty z dziećmi czy alimenty dla dzieci.

Rozwód to rozwiązanie małżeństwa przez sąd na wniosek jednego lub obojga małżonków. Rozwodu w Polsce może udzielić tylko sąd. Oznacza to, iż nie można się w Polsce rozwieść poprzez „podpisanie papierów rozwodowych”. Konieczne jest złożenie pozwu rozwodowego we właściwym sądzie. Kluczowe informacje o rozwodzie znajdziemy w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Wyróżniamy cztery orzeczeń rozwodowych: rozwód z orzekaniem o winie jednego z małżonków, rozwód z winy obojga małżonków, rozwód bez orzekania o winie (za porozumieniem stron)  oraz rozwód z ustaleniem, iż żaden z małżonków nie ponosi winy.

Orzeczenie rozwodu pomiędzy małżonkami będzie możliwe, jeśli doszło pomiędzy nimi do zupełnego i  trwałego rozkładu pożycia. Rozkład pożycia jest zupełny, gdy nie istnieje już między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Natomiast trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego występuje wtedy, gdy dane okoliczności sprawy oraz doświadczenie życiowe pozwalają przyjąć, że powrót małżonków do pożycia nie nastąpi.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje także negatywne przesłanki rozwodu. Zgodnie z art. 56 § 2 KRO rozwód jest niedopuszczalny w sytuacji w której wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci, bądź  jeżeli z innych przyczyn orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ponadto orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne w wyniku żądania zgłoszonego przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, jeżeli drugi z małżonków na rozwód nie wyraża zgody, chyba że odmowa zgody na rozwód pozostawałaby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Stosowanie do przepisów prawa rodzinnego małżonkowie zobowiązani są do zgodnego współdziałania dla dobra założonej rodziny poprzez wspólne pożycie, wzajemną pomoc, wierność, wszelkie inne formy współdziałania niezbędne z punktu widzenia dobra rodziny oraz w zakresie sił i możliwości zarobkowych, i majątkowych do zaspokajania potrzeb rodziny, również poprzez osobiste starania na rzecz wychowania dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym. Wskazane obowiązki małżonków są obowiązkami elementarnymi, stanowiącymi trzon funkcjonowania małżeństwa.

Co należy zrobić, aby rozpocząć sprawę rozwodową?

W celu wszczęcia sprawy rozwodowej konieczne jest złożenie pozwu z żądaniem orzeczenia rozwodu do właściwego sądu. Co do zasady sądem właściwym do rozpoznania sprawy będzie Sąd Okręgowy właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania małżonków, jeśli choć jeden z małżonków nadal ma w tym okręgu miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu.

Ile kosztuje sprawa rozwodowa?

Stała opłata od złożenia pozwu rozwodowego wynosi 600 zł. Opłatę tę wnieść należy do właściwego sądu.

W zależności od przebiegu sprawy należy się liczyć również z tym, że strony mogą ponosić koszty związane z przeprowadzaniem poszczególnych dowodów (np. opinii biegłych).

Jeśli stronę w postępowaniu będzie reprezentować pełnomocnik – radca prawny lub adwokat, kwestia wynagrodzenia pełnomocnika ustalana jest indywidualnie z każdym klientem. Ponadto konieczne będzie uiszczenie opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

W wyjątkowych przypadkach istnieje także możliwość złożenia wraz z pozwem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części – należy wówczas załączyć do pozwu oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym. Zwolnienie od kosztów sądowych nie jest zwolnieniem od zwrotu kosztów pełnomocnika procesowego strony przeciwnej w razie przegranej w procesie.

Zasadą postępowania cywilnego jest, że strona przegrywająca ponosi koszty procesu. Jeżeli jeden z małżonków zostanie uznany za wyłącznie winnego za rozkład pożycia małżeńskiego, to na żądanie małżonka niewinnego będzie on musiał zwrócić wszystkie koszty postępowania.

Istotna informacja! Jeżeli doszło do rozwodu bez orzekania o winie, połowa (300 zł) z opłaty stałej od pozwu (600 zł) zostanie powodowi zwrócona przez sąd, zaś druga strona będzie musiała zwrócić powodowi 150 zł. Pozostałe koszty procesu będą podzielone po połowie, a koszty pełnomocników każda ze stron poniesie we własnym zakresie.